Polityka środowiskowa firm naftowych w Polsce

W obliczu rosnących oczekiwań społecznych oraz zaostrzających się regulacji prawnych, polityka środowiskowa stała się jednym z kluczowych elementów strategii firm z sektora naftowego. W niniejszym artykule przedstawiamy szczegółową analizę i porównanie działań proekologicznych podejmowanych przez największe firmy naftowe działające na polskim rynku, oceniamy ich skuteczność oraz sprawdzamy, na ile deklaracje przekładają się na realne działania.

Kontekst regulacyjny polityki środowiskowej w branży naftowej

Zanim przejdziemy do analizy konkretnych firm, warto zarysować kontekst regulacyjny, w jakim funkcjonują przedsiębiorstwa naftowe w Polsce:

Europejskie regulacje klimatyczne

Firmy naftowe działające w Polsce muszą dostosować się do szeregu regulacji europejskich:

• Europejski Zielony Ład i cel neutralności klimatycznej do 2050 roku
• Pakiet "Fit for 55" zakładający redukcję emisji o co najmniej 55% do 2030 roku
• System handlu emisjami EU ETS
• Dyrektywa RED II dotycząca odnawialnych źródeł energii
• Taksonomia UE określająca kryteria zrównoważonego finansowania

Polskie uwarunkowania prawne

Dodatkowo, firmy naftowe muszą spełniać wymogi wynikające z polskiego prawodawstwa:

• Polityka energetyczna Polski do 2040 roku
• Ustawa o elektromobilności i paliwach alternatywnych
• Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
• Obowiązek biokomponentów w paliwach

Strategie środowiskowe głównych graczy rynku naftowego w Polsce

Przyjrzyjmy się szczegółowo strategiom środowiskowym pięciu największych firm naftowych działających w Polsce.

PKN Orlen

Jako największy podmiot na polskim rynku naftowym, PKN Orlen przyjął kompleksową strategię środowiskową, której główne założenia to:

• Dekarbonizacja - zobowiązanie do osiągnięcia neutralności emisyjnej do 2050 roku, z celem pośrednim redukcji emisji o 20% do 2030 roku
• Rozwój OZE - inwestycje w farmy wiatrowe na Bałtyku o łącznej mocy 2,5 GW do 2030 roku
• Elektromobilność - budowa sieci 1000 stacji ładowania pojazdów elektrycznych do 2025 roku
• Wodór - budowa hubów wodorowych w Trzebini i Włocławku oraz rozwój stacji tankowania wodoru
• Gospodarka obiegu zamkniętego - rozbudowa instalacji do recyklingu tworzyw sztucznych

W 2022 roku PKN Orlen przeznaczył na inwestycje proekologiczne około 3,5 mld złotych, co stanowiło 14% łącznych nakładów inwestycyjnych koncernu. W ramach programu biorafinerii we Włocławku produkuje już biopaliwa drugiej generacji wykorzystujące odpady z produkcji spożywczej.

Grupa Lotos (obecnie w trakcie fuzji z Orlenem)

Strategia Grupy Lotos w zakresie ochrony środowiska koncentruje się na:

• Programie Pure H2 - produkcja zielonego wodoru z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii
• Redukcji śladu węglowego - cel redukcji emisji CO2 o 28% do 2030 roku
• Efektywności energetycznej - modernizacja procesów rafineryjnych pozwalająca na zmniejszenie zużycia energii
• Programie Green H2 - budowa instalacji do produkcji zielonego wodoru o mocy 100 MW
• Biopaliwach - inwestycje w produkcję olejów hydrokrakowanych (HVO) z surowców odnawialnych

W latach 2020-2022 Grupa Lotos zainwestowała około 1,2 mld złotych w projekty ekologiczne. Spółka otrzymała certyfikat ISCC (International Sustainability and Carbon Certification) dla biokomponentów produkowanych w rafinerii w Gdańsku.

BP Polska

Polska odnoga międzynarodowego koncernu BP realizuje globalną strategię koncernu zakładającą:

• Cel Net Zero - osiągnięcie neutralności węglowej do 2050 roku
• Electrification+ - rozwój sieci punktów ładowania pojazdów elektrycznych pod marką BP Pulse
• BP Target Neutral - program kompensacji emisji CO2 dla klientów
• Paliwa premium - rozwój paliw BP Ultimate z technologią ACTIVE redukującą emisje
• Redukcję emisji metanu - program monitoringu i ograniczania wycieków metanu

W Polsce BP zainstalowało już ponad 100 punktów ładowania pojazdów elektrycznych na swoich stacjach i planuje podwoić tę liczbę do końca 2024 roku. Firma przeznaczyła w 2022 roku około 8% swojego budżetu inwestycyjnego w Polsce na projekty związane z ochroną środowiska.

Shell Polska

Shell realizuje w Polsce swoją globalną strategię Powering Progress, której główne elementy to:

• Neutralność węglowa - osiągnięcie zerowej emisji netto do 2050 roku
• Shell Recharge - rozwój sieci szybkich ładowarek do pojazdów elektrycznych
• NBS (Nature-Based Solutions) - inwestycje w projekty absorbujące CO2, takie jak zalesianie
• Shell Nature Poland - program ochrony bioróżnorodności i rekultywacji terenów
• Shell GTL (Gas-to-Liquids) - wprowadzenie paliw syntetycznych o obniżonej emisji

Shell wdrożył na wielu swoich stacjach w Polsce panele fotowoltaiczne, systemy odzysku wody deszczowej oraz oświetlenie LED. Firma wspiera również sadzenie lasów w Polsce, finansując nasadzenia ponad 100 000 drzew w ramach programu offsetowania emisji.

Circle K Polska

Circle K realizuje w Polsce swoją globalną strategię środowiskową obejmującą:

• Redukcję emisji CO2 - cel zmniejszenia emisji o 30% do 2030 roku
• Efektywność energetyczną - modernizacja stacji paliw w kierunku energooszczędności
• Miles Clean - rozwój paliw premium o niższej emisji zanieczyszczeń
• Circle K Charge - instalacja punktów ładowania pojazdów elektrycznych
• Gospodarkę wodną - programy zmniejszenia zużycia wody i recyklingu wody szarej

Circle K systematycznie wymienia oświetlenie na swoich stacjach na LED oraz instaluje systemy zarządzania energią. Do 2022 roku firma wyposażyła 30% swoich stacji w Polsce w panele słoneczne.

Porównanie działań środowiskowych

Poniższa tabela przedstawia porównanie wybranych aspektów polityki środowiskowej głównych firm naftowych działających w Polsce:

Firma	Cel redukcji emisji do 2030	OZE	Elektromobilność	Wodór	Biopaliwa
PKN Orlen	20%	★★★★★	★★★★☆	★★★★★	★★★★☆
Grupa Lotos	28%	★★★☆☆	★★☆☆☆	★★★★★	★★★★☆
BP Polska	35%	★★★★☆	★★★★★	★★★☆☆	★★★☆☆
Shell Polska	30%	★★★★☆	★★★★★	★★★☆☆	★★★★☆
Circle K	30%	★★★☆☆	★★★☆☆	★☆☆☆☆	★★★☆☆

Kluczowe obszary działań proekologicznych

Odnawialne źródła energii

Wszystkie analizowane firmy inwestują w odnawialne źródła energii, choć z różną intensywnością:

• PKN Orlen jest niekwestionowanym liderem, z największymi inwestycjami w farmy wiatrowe offshore i instalacje fotowoltaiczne
• BP i Shell koncentrują się na globalnych projektach OZE, z mniejszym udziałem inwestycji w Polsce
• Grupa Lotos i Circle K ograniczają się głównie do instalacji fotowoltaicznych na własnych obiektach

Łączna moc instalacji OZE należących do firm naftowych w Polsce to już ponad 600 MW, a planowane inwestycje mogą zwiększyć tę wartość do 3 GW do 2030 roku.

Elektromobilność

Rozwój infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych jest ważnym elementem strategii wszystkich analizowanych firm:

• Shell i BP prowadzą najbardziej intensywną rozbudowę sieci szybkich ładowarek, oferując punkty o mocy do 175 kW
• PKN Orlen koncentruje się na rozwoju tzw. hubów ładowania przy głównych trasach
• Circle K i Lotos dopiero rozpoczynają szerszą ekspansję w tym obszarze

Obecnie na stacjach paliw w Polsce dostępnych jest ponad 500 punktów ładowania należących do firm naftowych, a plany zakładają zwiększenie tej liczby do ponad 2000 do 2025 roku.

Wodór jako paliwo przyszłości

Technologie wodorowe są szczególnie intensywnie rozwijane przez polskie koncerny:

• PKN Orlen i Grupa Lotos mają najbardziej zaawansowane programy produkcji zielonego wodoru i budowy stacji tankowania
• Shell koncentruje się na projektach pilotażowych i badawczych
• BP rozwija technologie wodorowe głównie poza Polską
• Circle K nie posiada obecnie znaczących projektów wodorowych w Polsce

Do 2025 roku planowane jest uruchomienie co najmniej 30 publicznie dostępnych stacji tankowania wodoru przy głównych szlakach komunikacyjnych w Polsce.

Biopaliwa i paliwa syntetyczne

Rozwój alternatywnych paliw płynnych jest istotnym elementem transformacji sektora:

• PKN Orlen i Grupa Lotos inwestują w produkcję biokomponentów drugiej generacji
• Shell rozwija technologie paliw syntetycznych (GTL)
• BP koncentruje się na dodatkach do paliw redukujących emisje
• Circle K wprowadza paliwa premium o lepszych parametrach środowiskowych

Łączne moce produkcyjne biokomponentów w Polsce wynoszą obecnie około 1,2 mln ton rocznie, z planami zwiększenia do 2 mln ton do 2030 roku.

Analiza skuteczności działań środowiskowych

Oceniając rzeczywistą skuteczność działań proekologicznych firm naftowych, należy rozróżnić deklaracje od realnych efektów:

Emisje gazów cieplarnianych

W ciągu ostatnich 5 lat wszystkie analizowane firmy osiągnęły pewną redukcję emisji CO2, jednak tempo tych zmian jest zróżnicowane:

• PKN Orlen - redukcja emisji o około 5% w zakresie 1 i 2 (emisje bezpośrednie i z zakupionej energii)
• Grupa Lotos - redukcja o około 7%
• BP Polska - redukcja o około 10%
• Shell Polska - redukcja o około 8%
• Circle K - redukcja o około 6%

Należy jednak zauważyć, że żadna z firm nie osiąga jeszcze tempa redukcji zgodnego z celami porozumienia paryskiego, które wymagałoby zmniejszenia emisji o około 7-8% rocznie.

Udział OZE w miksie energetycznym

Udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii przez analizowane firmy w Polsce jest nadal stosunkowo niski:

• PKN Orlen - około 15% energii z OZE
• Grupa Lotos - około 8%
• BP Polska - około 12%
• Shell Polska - około 14%
• Circle K - około 5%

Cele na 2030 rok zakładają zwiększenie tych wartości do poziomu 30-50%, co będzie wymagać znacznych inwestycji w kolejnych latach.

Nakłady finansowe na ochronę środowiska

Porównując udział wydatków na projekty proekologiczne w całkowitych nakładach inwestycyjnych, możemy zauważyć pewne różnice w podejściu firm:

• PKN Orlen - 14% budżetu inwestycyjnego
• Grupa Lotos - 12%
• BP Polska - 8%
• Shell Polska - 10%
• Circle K - 6%

Zgodnie z deklaracjami strategicznymi, udziały te mają wzrosnąć do poziomu 20-30% w perspektywie 2025 roku.

Ocena przejrzystości komunikacji środowiskowej

Istotnym elementem oceny polityki środowiskowej jest przejrzystość raportowania i komunikacji:

Raportowanie ESG

Wszystkie analizowane firmy publikują raporty środowiskowe, jednak ich zakres i szczegółowość są zróżnicowane:

• PKN Orlen i Shell prezentują najbardziej kompleksowe raporty zgodne z międzynarodowymi standardami GRI (Global Reporting Initiative)
• BP i Grupa Lotos publikują szczegółowe dane emisyjne, ale w mniej ustrukturyzowanej formie
• Circle K ogranicza się do podstawowych wskaźników wymaganych przepisami

Weryfikacja zewnętrzna

Zewnętrzna weryfikacja deklaracji środowiskowych zapewnia ich wiarygodność:

• PKN Orlen, Shell i BP posiadają pełną weryfikację danych emisyjnych przez niezależne podmioty
• Grupa Lotos stosuje częściową weryfikację
• Circle K nie poddaje wszystkich swoich danych niezależnej weryfikacji

Greenwashing vs realne działania

Ważne jest odróżnienie rzeczywistych działań od marketingu ekologicznego:

• Wszystkie analizowane firmy prowadzą intensywne kampanie komunikacyjne dotyczące swoich działań proekologicznych
• W przypadku PKN Orlen, Shell i BP działania marketingowe mają solidne pokrycie w realnych projektach
• Grupa Lotos i Circle K wykazują pewną dysproporcję między komunikacją a skalą rzeczywistych działań

Wyzwania i perspektywy na przyszłość

Firmy naftowe w Polsce stoją przed szeregiem wyzwań związanych z polityką środowiskową:

Transformacja modelu biznesowego

Największym wyzwaniem jest fundamentalna zmiana modelu biznesowego z firmy naftowej w firmę energetyczną:

• PKN Orlen najszybciej realizuje tę transformację, z planem by do 2030 roku 30% przychodów pochodziło spoza tradycyjnego biznesu naftowego
• Shell i BP również intensywnie dywersyfikują działalność
• Grupa Lotos (w trakcie fuzji z Orlenem) znajduje się w fazie transformacji
• Circle K koncentruje się na ewolucyjnych zmianach swojego modelu biznesowego

Finansowanie transformacji

Zapewnienie odpowiednich środków na transformację przy zachowaniu rentowności jest kluczowym wyzwaniem:

• Szacowany koszt pełnej transformacji sektora naftowego w Polsce to ponad 200 mld złotych do 2050 roku
• Coraz więcej instytucji finansowych wprowadza ograniczenia w finansowaniu projektów związanych z paliwami kopalnymi
• Dostępność zielonych obligacji i preferencyjnego finansowania zależy od wiarygodnych strategii dekarbonizacji

Potencjalne obszary rozwoju

Perspektywiczne obszary dla firm naftowych w kontekście transformacji energetycznej to:

• Magazynowanie energii - rozwój technologii bateryjnych i wodorowych
• Biopaliwa zaawansowane - rozbudowa instalacji do produkcji paliw z odpadów
• Carbon Capture and Storage (CCS) - wychwytywanie i magazynowanie CO2
• Recykling tworzyw sztucznych - technologie chemicznego recyklingu
• Usługi energetyczne dla prosumentów - zarządzanie mikroinstalacjami OZE

Podsumowanie

Polityka środowiskowa firm naftowych w Polsce przechodzi intensywną transformację. Dostrzegalne są istotne różnice w podejściu poszczególnych firm, zarówno pod względem tempa zmian, jak i zakresu podejmowanych działań:

• PKN Orlen wyróżnia się najbardziej kompleksowym podejściem i największą skalą inwestycji w projekty proekologiczne
• Shell i BP, jako międzynarodowe koncerny, wprowadzają w Polsce standardy wypracowane globalnie
• Grupa Lotos koncentruje się na specjalistycznych projektach, szczególnie w obszarze technologii wodorowych
• Circle K realizuje strategię opartą na stopniowej modernizacji istniejącej infrastruktury

Pomimo widocznego postępu, tempo transformacji ekologicznej w sektorze naftowym wciąż nie odpowiada w pełni skali wyzwań klimatycznych. Aby osiągnąć cele neutralności klimatycznej, firmy będą musiały znacząco zwiększyć skalę i tempo inwestycji w niskoemisyjne technologie w najbliższych latach.

Dla konsumentów oznacza to rosnącą dostępność alternatywnych rodzajów paliw i energii oraz większy wybór usług związanych z mobilnością niskoemisyjną. Dla firm naftowych jest to natomiast czas fundamentalnych decyzji strategicznych, które zdeterminują ich pozycję rynkową w dekarbonizującej się gospodarce.